Een ander profiel

Dit artikel van de hand van Peter van de Vyvere verscheen in Tertio van 8 november 2010.

Veel van de heisa over aartsbisschop André-Joseph Léonard hangt hiermee samen: de kerk in ons land zoekt naar een nieuw evenwicht na dertig jaar Godfried Danneels. Die laatste straalde in het Belgische episcopaat een natuurlijk gezag uit. En dat had zijn effect: anders dan in vele andere kerkprovincies was hij als aartsbisschop en kardinaal de vaste afgevaardigde bij bisschoppensynodes in Rome, de onbetwiste brug met het Vaticaan, het evidente gezicht van de kerk in de media én de vanzelfsprekende voorzitter van de bisschoppenconferentie. Dat wekte de indruk dat Danneels ook formeel de leider van Belgische kerk was. Een perceptie die hem trouwens in de misbruikcrisis en in de zaak-Vangheluwe parten heeft gespeeld.
Maar in de feiten was Danneels niet het hoofd van de Belgische kerk, om de simpele reden dat de kerk zo niet in elkaar steekt. In vele kerkprovincies is de voorzitter van de bisschoppenconferentie geen aartsbisschop of kardinaal. Kerkjuridisch is die conferentie trouwens geen beleids- , maar een overlegorgaan. Daarom hoeven bisschoppen van eenzelfde kerkprovincie ook niet op een lijn te zitten, hetzelfde beleid te voeren of dezelfde opinies te huldigen. In landen als Frankrijk, Duitsland of Nederland zijn pittige debatten en onverholen verscheidenheid heel gewoon. In ons land vinden we dat vreemd. Nu Léonard aartsbisschop is, komt hij meer in het vizier. Natuurlijk bepaalt hij het beleid in het aartsbisdom, maar elders niet. Wel zal onze kerkprovincie wat meer profiel, verscheidenheid en debat kennen. Maar is dat erg?

Vanzelfsprekend zijn er bepaalde materies - de aanpak van de misbruikcrisis bijvoorbeeld - waar overleg en samenwerking gewenst zijn en dat kan momenteel beter. Scherpe polarisatie is uit den boze: het kost pakken negatieve energie en levert niets vruchtbaars op. De nieuwe aartsbisschop loopt door zijn uitgesproken profiel en zijn ongezouten meningen sowieso het risico te polariseren. Dat zagen we in de tragische en pijnlijke botsing met zijn woordvoerder.

Maar in de dreigende polarisatie spelen de media evenzeer een kwalijke rol: ze jagen op controversiële meningen en vergroten die uit. Belangrijker dan de vraag wat de aartsbisschop zegt of bedoelt, is de creatie van het evenement. De rondbel-journalistiek viert hoogtij: ernstig ingaan op een kwestie is niet de bedoeling, afwijkende meningen sprokkelen en tegenstellingen creëren des te meer. Voor evenwichtige analyse en genuanceerde afweging is amper ruimte. Voor appreciatie van waar de aartsbisschop wél goed in is al helemaal niet. Het haatdiscours neemt zelfs verontrustende vormen aan: bij Pim Fortuyn kwam de taart ook voor de kogel.

In elk geval wordt de karikatuur stilaan grotesk. En al de rest verdwijnt uit het beeld: dat bisschop Jozef De Kesel al een half leven nadenkt over en werkt aan een keuzekerk na de implosie van de katholieke cultuur schijnt niemand te weten. Dat bisschop Johan Bonny meer ervaring heeft met de Vaticaanse cultuur dan de aartsbisschop ook niet. Dat bisschop Luc Van Looy de wereldkerk minstens even goed kent evenmin. En dat bisschop Patrick Hoogmartens een gediplomeerde ethicus is en de aartsbisschop niet, wie maalt erom?

De nieuwe situatie laat toe die verschillende profielen te ontdekken en - waarom niet - te waarderen. Misschien schuilt ook in deze crisis wel een kans.